180 derece kuralı film yapımında, ekrandaki karakterler arasında mekansal ilişkiyi temellendiren standart kuraldır. 180 derece kuralında karakterler ya da karakter ve objeler arasında hayali bir aks, göz hizası belirlenir. Kameranın bu belirlenin çizginin tek tarafında tutulması karakterlerin birbirlerine göre aynı sağ, sol yönünde durmasını, mekanın ve sahnenin dengede tutulmasını sağlar. Kamera bu görünmeyen çizgiden atladığında buna çizgiyi aşmak ya da çizgiyi kırmak denir ve bu hareket seyircide dikkat dağılmasına ya da rahatsız bir duruma sebebiyet verebilir.
180 derece kuralı ne yapar?
- Kuralı uygulamak seyircide oryantasyon hissi yaratır.
- Kuralı kırmak rahatsızlık hissi verir.
- Sahnede bir şeylerin zamanla değişeceği sinyalini kuralı esnetmek verir.
180 Derece Kuralına Nasıl Uyabiliriz?
Kurala göre, bir kere çizginizi belirledikten sonra her bir kamera kurulumunun çizginin hangi tarafında olacağını belirlemelisiniz. Kısaca, kamerayı her zaman “çizginin” aynı tarafında tutmanız gerek. Yoksa çizgiyi aşarsınız.
Bazı filmlerde çizgi film boyunca korunur. Bu tutarlılık derecesi doğal olarak filme birçok katkıda bulunur. Ancak çizgiye uymak hikaye için her zaman gerekli olmayabilir. 180 derece kuralını esnetmenin ya da kırmanın hikayeye faydalı olacağı zamanlar da vardır. Ancak bu kararlar dikkatli bir şekilde verilmelidir.
Çoklu Göz Hizası Olan Sahneleri Ayarlamak
Bol karakterli bir sahneyi çekerken seti bir tiyatro sahnesi gibi düşünmek size kolaylık sağlayabilir. Kamerayı seyircinin olacağı yere konumlandırabilirsiniz. Seyircileri sahneden ayıran çizgi, aynı ekran yönünü tutturabileceğiniz çizgi haline gelir.
Bu çizgiyi geçip karakterler arasında bireysel çizgiler oluşturabilirsiniz ancak bunu her yaptığınızda sahnedeki hiza dengesini tutturmanız gitgide zorlaşır. Dahası kamerayı “seyirci” yerinde tutarsanız işiniz kolaylaşır ve tek bir hizayı korumanız çok daha rahat olur.
Araçları ve Hareket Eden Objeleri Ayarlamak
Diyaloglu sahnelerde bu kuralı kullanmak çok önemli olduğu gibi hareket eden arabanın içinde bir karakter çekiliyorsa da kesinlikle 180 derece kuralına dikkat edilmelidir. Araba ve karakter, ikisi de ekranda aynı yöne doğru hareket etmeli. Araba sağdan sola doğru gidiyorsa, karaktere kesildiğinde karakter de o yöne doğru gitmeli yoksa arabanın içindeki karakter arabanın tersi yönüne sürüyor gibi görünür. Bu da filmde büyük bir hata olur.
Filmde Çizgiyi Aşmak
180 derece kuralını kırdığınızda seyirciye bir şeylerin ters gittiği sinyalini verirsiniz. Bu yüzden kasti ve iyi ayarlanmış şekilde yapılması önemlidir.
Yukarıdaki sahnede açıkça Spike Lee’nin görebileceğiniz gibi amacı seyirciyi gerçeklikten koparıp Edward Norton’un karakteri yerine koymak. Başrol bu sahnede çok şaşkın. Beklenmedik bir durumun içinde. Durum kaotik ve Spike Lee de 180 derece kuralını yıkarak bunu seyirciye çok iyi yansıtıyor.
180 Derece Kuralını Yıkan Filmler
Örneğin, kuralı harika bir şekilde yıkan diğer başarılı filmlerden bazılarını ve yönetmenlerini aşağıda listeledik:
- Cinnet (The Shining) / Stanley Kubrick
- Bir Rüya İçin Ağıt (Requiem for a Dream) / Darren Aronofsky
- Amerikan Güzeli (American Beauty) / Sam Mendes
- 25. Saat (25th Hour) / Spike Lee
Darren Aronofsky’nin “Bir Rüya İçin Ağıt” filminde 180 derece kuralını nasıl kırdıklarına bakalım:
Sohbet pozitifken kamera karakterlerin yüzlerinin aydınlık tarafında. Ancak Harry, Sarah’ın dişlerini gıcırdattığını duyduğu zaman sohbet negatif bir tarafa çekiliyor. Kamera da karakterlerin yüzlerinin karanlık taraflarının etrafında pan yapıyor. Çok basit bir hareket fakat çok etkili.
180 Kuralını Esnetmenin ya da Yıkmanın Yolları
Nötr Çekim
Bu tarz çekimlerde kamera tam olarak hayali çizginin üzerinde durur. Kamerayı bu şekilde konumlandırdığınızda çizginin herhangi bir tarafı kalmaz. Yani oyuncuyu tam yüzünün karşısından ya da başının arkasından görürsünüz.
Kamera Hareketi
Kameranın çizgi boyunca hareket ettiğini tek plan olan sahnelerde görürüz. Seyirci kesilmeden aksın üzerinde çizginin aşıldığını görür, sahnenin başında kurala uyularak oluşturulan oryantasyon duygusu izleyicide devam eder. Kameranın hareketli olması sinematografik açıdan çok şey katacağı gibi, aksı bu şekilde esnetmek de seyirciye sahnede bir şeylerin yavaş yavaş değiştiğini göstermenin harika bir yoludur.
KESİTLER
Oyuncunuzdan sonra herhangi belirlenmiş aksi olmayan bir sahneye kestiğinizde bu yolu kullanmış olursunuz. Aslında bu durum, her kesmede 180 derece çizgisini yeniden belirlemek demektir. Bu da sahnede takip etmeniz gereken bir aks olmadığı anlamına gelir.
180 derece kuralı da sinemada var olan birçok kural gibi filmcileri yanlışlardan korumak için var. Ama istisnai durumlarda, filmciler bu kuralı yıkılabiliyor. Bu kural eşsiz ve harika sonuçlar verebilir!
