Filmlerin hakkını en iyi hangi mecra verir? Kimi muhakkak perdede görmek ister. Kimi içinse iyi bir televizyon ile ev rahatlığında film izlemek en güzelidir. Peki bu ayrımın teknolojik temelleri neler? Bu yazıda bunlardan bahsedeceğiz.
- Dijital projeksiyon mu? Film projeksiyonu mu?
Eskiden sinema salonlarında 35 mm pozitif film kopyaları gösterimi yapılırdı. İlk birkaç gün film tertemiz görünürken zamanla mekanik projektörden geçerken kısmi tahribata uğrar, toz ve çizikler görüntüyü bozardı. Pek çok uzman bir gösterim için üretilmiş film baskısının yavaş yavaş bozulduğunu, dijital bir filmin her gösterdiğinizde aynı göründüğünü kabul ederler.
- Projeksiyonların maliyetleri
35 mm bir projeksiyon makinesi tamamen mekanik olup yaklaşık 30-35 sene periyodik bakımlarla hizmet verirken dijital projeksiyon makineleri 100-150.000 dolar civarı olup teknolojileri beş senede eskimektedir.
Fakat eski sistem 35mm kopya üretimi aşırı pahalı ve ebat olarak oldukça büyük yer kaplarken dijital dağıtım maliyetleri oldukça düşüktür.
Günümüzde filmler genellikle dijital projeksiyonlar ile sinema salonlarında gösterilmektedir. Dijital olsa da projeksiyonlar ve ekranlar için hazırlanan projeler arasında ciddi teknik farklar vardır. Bu farklara geçmeden önce dijital projeksiyon çeşitlerinden bahsetmekte fayda var.
- Dijital Projeksiyon teknolojileri
- DLP
- LCD
- LED
Projeksiyon için kullanılan üç ana teknoloji vardır – DLP, LCD ve LED.
DLP, (Dijital Işık İşleme) görüntü oluşturmak için küçük mikroskobik aynalardan ve dönen bir renk tekerleğinden oluşan bir çip kullanır. DLP projektörler keskin görüntüler sunar, herhangi bir filtreye ihtiyaç duymaz, daha iyi tepki süresine ve 3D özelliklerine sahiptir. Bir DLP projektörün etkin lamba ömrü ise yalnızca 2000-5000 saattir.
LCD, projektörler ise sıvı kristal ekranlar kullanır, hareketli parçaları yoktur ve bu nedenle genellikle daha ucuzdur. Bütçeniz kısıtlıysa, tek çipli LCD projektör idealdir. 3 çipli LCD’ler ise daha iyi renk doygunluğu, daha düşük gürültü seviyeleri sunar ve filmler için daha iyi çalışır. LCD’ler sürekli filtre bakımı gerektirir ve daha az kontrast verir.
LED, projektörlerdeki LED’lerin ömrü ise 20.000 saatin üzerindedir. Daha iyi renkler sunarlar, daha düşük güç tüketimine sahiptirler ve neredeyse sıfır bakım maliyetine sahiptirler. Ayrıca LED projektörler daha küçüktür ve daha az ısı üretir. LED projektörlerin LCD veya DLP’ye kıyasla sınırlı parlaklığa sahip olduğunu unutmayın, bu nedenle odanızda çok fazla ortam ışığı varsa önerilmezler.
Günümüz ticari sinema salonlarında DLP teknolojisiyle çalışan projeksiyon cihazları vardır. DLP teknolojisinde mantık; üzerinde transparan renk filtrelerinin olduğu bir çark (color wheel) elektrik motoru sayesinde ekseni etrafında bir aspiratör gibi döner. Xeon (6.500 K) lambalar ile çalışırlar.
- Sinema ve Televizyon arasındaki farklar
Netflix, HBO, Amazon gibi dijital kanallar, yeni teknoloji 4K ve 8K gibi televizyonlar marketlerde satışa uzun zamandır sunulmuş vaziyette olduğundan film yapımcıları sinema kalitesinde ürün teslimatı istemektedir. Bu sebepten dolayı artık sinema perdesi için kullanılan teknik teçhizat bu kanalların projelerinde de kullanılmaktadır.
Fakat sinema hala teknik titizlik açısından biraz faklılık göstermektedir. Sonuçta takribi 15×6 metre ebatlarında bir perdede seyirciyle temas edecek filmin, post prodüksiyon esnasında, özellikle dijital kanal için yapılacak işlemlere göre bazı farklılıkları vardır. Bu noktada post-prodüksiyon süreçlerinde önemli olan bir diğer konu olan codeclerden kısaca bahsedilebilir.
- Codec nedir?
Codec, bir bilgiyi (DATA) daha sonra açmak üzere şifrelemek demektir. Şifreleme yapılırken bilgi
(DATA) boyut olarak büyük ise tasarruf yapmak için sıkıştırma uygulanır. Özellikle video dataları
çok büyük olduğundan mutlaka sıkıştırma (.zip) yapılır.
Her kamera üreticisi kendi ürünleri için çeşitli sıkıştırma teknikleri geliştirmiştir. Yani codecler üretir ve bu codecleri post (kurgu ve renk ve özel efekt) yazılımları üreten firmalar ile paylaşırlar.
Bazen yayıncı kuruluşlar ya da internet için üretim yapan firmalar da codec üretir.
Bir video resminde temel olarak dört bilgi önem taşır.
- Resim parlaklık bilgisi (Luminance): Resmin genel parlaklık bilgisi
- Gamma bilgisi: Genel yoğunluk bilgisi
- Debayer bilgisi (Renk ile ilgili): Sensör üzerindeki BAYER Filtresi
- Meta (Data) Bilgisi: Kaç ASA, hangi F stop, Kare sayısı, vb.
Bütün bu bilgiler (datalar) bir algoritma dahilinde sıkıştırılır (ziplenir). Bilinenin aksine RAW (ham) bilgi de sıkıştırılır.
Profesyonel sahada belli codecler kullanılır. Bunlar genellikle RAW ve APPLE Process CODEC ler olup 10-12-14-16 bit gibi değerlerde kaydedilirler. Diğer pek çok CODEC ise amatör saha ve internet içindir.
- Sinema ve Televizyon codecleri
Günümüz sinema salonlarında kullanılan dijital projeksiyonlar ev televizyonlarından farklı olarak genellikle DLP adı verilen bir teknoloji ile renkleri elde ederler. Son zamanlardaysa DLP lerin yerini LAZER projeksiyonlar almaya başladı. DLP yada LAZER olsun bu projeksiyon makinelerinde standart olarak kabul edilmiş olan codec DCP (Digital Cinema Package)’dir.
Kullanılan alt dosyalama paketi ise JPEG 2000 dir. Bu codec, televizyon endüstrisinde kullanılmaz. Sadece sinema için lisanslanmıştır. Televizyon ve sinemaya gönderilecek olan projeler post prodüksiyon aşamasından sonra ayrılırlar.
Televizyon için olanlar 10 bit (renk derinliği) MXF yada benzeri codeclerken; sinema için DCP codec 10-12 bit (renk derinligi) olarak ayrılıp teslimat yapılırlar.
Örnek olarak, sinema için DCP Cinema 2K p24 – maksimum bit hızı: 250 Mbp bir dosya gerekiyorken, Netflix 4K teslimat MOV Apple Process Rec 709 (8 bit renk derinliği) 16 MbpS tercih etmektedir. Aradaki Mbps (Mega Bit Per Second -her 1 saniyede işlenen milyar bit) farkı, gördüğünüz gibi sinemada 250 televizyonda 16’dır.
Sonuç olarak sinema ve televizyon alanında kullanılan profesyonel kameralar aşağı yukarı aynı olsalar da projeksiyon ve televizyon ekranları için post-prodüksiyon süreçleri codeclere bağlı olarak biraz farklıdır.
1 Televizyonlar tarafından kabul gören bazı kameralar sinema sektöründe ya kullanılmazlar ya da kaza, aksiyon gibi sahnelerde tercih edilirler.
